FUNDACJA ARCHIWUM DOKUMENTACJI HISTORYCZNEJ PRL I JEJ ZBIORY
Początki Archiwum sięgają 1993 roku. Wówczas z inicjatywy Józefa Śniecińskiego – wydawcy i dziennikarza („Sztandar Młodych”, „Trybuna Mazowiecka”, „Rzeczpospolita” „Przegląd Techniczny”), założyciela m.in. „Gazety Bankowej” i „Nowej Europy” powstał prywatny Instytut Dokumentacji Historycznej PRL z zadaniem gromadzenia relacji, wspomnień i dokumentacji ludzi władzy. Od samego początku głównym zadaniem Archiwum było gromadzenie archiwaliów dotyczących Polski Ludowej, inicjowanie i zbieranie relacji działaczy partyjno-rządowych w czasach PRL oraz działalność wydawnicza.
Nad pracami Archiwum nadzór miała Rada Naukowa w profesorskim składzie: Jerzy Eisler, Andrzej Paczkowski, Jerzy Poksiński, Henryk Słabek, Jan Szczepański, Franciszek Ryszka i Andrzej Werblan. Już w pierwszym miesiącach istnienia Instytutu okazało się, że najważniejszą częścią działalności staje gromadzenie i opracowywanie według archiwalnych prawideł wszelkiego rodzaju źródeł, archiwaliów będących w rękach prywatnych i przekazywanych Instytutowi. Nagła śmierć założyciela Instytutu w 1996 r. oraz rozszerzająca się działalność wymusiła zmiany jego statusu prawnego Archiwum. W jego miejsca powstałą Fundacja Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL, zarejestrowana w Sądzie Gospodarczym Wydziale Gospodarczo-Rejestrowym Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy.
W uchwalonym przez Radę Fundatorów i zatwierdzonym przez sąd statucie wpisano, że głównym zadaniem Fundacji jest:
1) gromadzenie dokumentacji dotyczącej genezy i dziejów PRL;
2) udostępnianie posiadanych zbiorów dla celów naukowych;
3) publikacja wartościowych relacji, dokumentów i opracowań;
4) popularyzacja wiedzy z okresu PRL.
W pierwszych latach działalności Instytutu, a potem Fundacji, obok gromadzenia zbiorów archiwalnych, skoncentrowano się zbieraniu relacji ludzi z lat sześćdziesiątych. Zainicjowano i nagrano relacje m.in. Walerego Namiotkiewicza (1931-1995), sekretarza Władysława Gomułki, dziennikarza tygodnika „Po Prostu”, działaczy gospodarczych Stefana Jędrychowskiego (1910-1996), na przełomie lat 60. i 70 ministra spraw zagranicznych) i Eugeniusza Szyra (1915-2000), wicepremiera w latach 1959-1972, pozyskano wspomnienia Józefa Kępy (1928-1998), członka Biura Politycznego KC PZPR w latach1975–1980, wiceprezes Rady Ministrów – 1976–1979 i Jana Ptasińskiego (1921-2015), zastępca komendanta KG MO, ambasadora Polski w ZSRR.
W początkach istnienia Fundacji nawiązano kontakty z politykami i osobami publicznymi w kolejnych dekadach PRL-u, m.in. Kazimierzem Kąkolem (1920-2016), w latach 1974–1980 ministrem–kierownikiem Urzędu do Spraw Wyznań, prof. Zdzisławem Sadowskim (1925-2018),wicepremierem w latach 80..
W trakcie dwudziestoletniej działalności Archiwum zgromadziło ponad 100 mb dokumentacji archiwalnej, ponad 200 godzin nagrań z wysokiego szczebla działaczami partyjno-rządowymi oraz ok. kilka tysięcy publikacji książkowych traktujących o czasach Polski Ludowej. Archiwalia podzielone są na imienne kolekcje. Część została opracowana i jest udostępniana.
Do najciekawszych należą: Stefana Jędrychowskiego, Walerego Namiotkiewicza (1931 – 1995), dziennikarza, sekretarza Władysława Gomułki, Eugeniusza Szyra, wybitnego filozofa Adama Schaffa (1913 –2006), Artura Starewicza (1917-2014), jednego z najbliższych współpracowników W. Gomułki, prof. Tadeusza Kowalika (1926-2012), ekonomisty, który przywiózł z Londynu archiwalia Haliny i Władysława Malinowskich, historyka prof. Ryszarda Nazarewicza (1921-2008), działaczy partyjnych Franciszka Szlachcica (1920-1990) i Ignacego Logi-Sowińskiego (1914-1992) czy prof. Jaremy Maciszewskiego (1930-2006). W naszym Archiwum wiele miejsca zajmuje spuścizna po Wiesława Górnickim (1931-1996), szefie doradców gen. Wojciecha Jaruzelskiego.
Ze zbiorów korzystało wielu badaczy historii najnowszej Zbiory Archiwum wykorzystali w swoich pracach m.in. Jerzy Eisler, Andrzej Friszke, Andrzej Garlicki, prof. Padraic Keney, Marci Shore, Zbigniew Siemiątkowski.
Nasz zbiory stały się przedmiotem pracy prof. Mirosława Szumiły z Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, który zamieścił tekst pt. Zbiory Archiwum Dokumentacji Historycznej PRL i ich znaczenie w badaniach nad historią Polski Ludowej w publikacji Archiwa organizacji pozarządowych w Polsce. Pod red. T. Czarnoty, M. Konstankiewicza, Warszawa, Lublin 2015, s. 107-119.
Upubliczniony w internecie artykuł prof. Szumiły czytaj poniżej.
Archiwum, zgodnie z obowiązującym w Polsce, wynikającej z decyzji Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych, znajduje się pod nadzorem merytorycznym Archiwum Akt Nowych.
WŁADZE FUNDACJI
Fundację Archiwum Dokumentacji Historycznej zarejestrowano w sądzie 15 lipca 2003 roku Krajowym Rejestrze Sadowym pod numerem 0000167213, na mocy aktu notarialnego powołującego ją do życia.
W Radzie Fundatorów są:
Od 15 lipca 2003
Jerzy Domański
Andrzej Werblan
Larysa Wacięga
Ryszard Strzelecki Gomułka
Mariola Śniecińska
Od 30 stycznia 2004
Grzegorz Paweł Sołtysiak
Paweł Dybicz
Krzysztof Dubiński
Od 20 października 2004 r.
ZWIĄZEK KOMBATANTÓW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ I BYŁYCH WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH
Od 24 lipca 2014 r.
Monika Jaruzelska
Od 15 czerwca 2020 r.
Wiesław Żółtkowski
W Radzie Fundatorów do swej śmierci byli: gen. Wojciech Jaruzelski, gen. Wacław Szklarski, prof. Adam Koseski.